Жаманшыңның құпияларын табу зерттеуші
ғалымдарға оңайға түскен жоқ. Сондықтан да бұл жердегі геологиялық жұмыстар
1946, 1957, 1961 және 1963 жылдары одан әрі жалғасын тапты. Зерттеу жұмыстары
кезінде ол жерден қара түсті шлактар, әйнектің ерекше түрлері көптеп кездеседі.
Табылған кен үлгілері Мәскеудегі білікті ғалым Петр Флоренскийге жіберіледі.
П.Флоренский 1975-1976 жылдары Жаманшыңның жарылыстан пайда болған ойпат
екендігін ғылыми түрде негіздеп дәлелдеді. Осыннан табылған ерекше тастарға
жаманшит, иргизит деген атаулар берілді. Осыдан кейін барып, яғни 1977 жылдың
жаз айында метеориттер жөніндегі комитеттің экспедициясы жұмыс істей бастайды.
1989 жылдың қыркүйегінде АҚШ, Канада, ГФР және Франция елдерінің ғалымдарынан
құралған халықаралық экспедиция ұйымдастырылып, Жаманшың әлем назарын аударды.
Зерттеушілер Жаманшың осыдан 075-1,1 млн
жылдар бұрын оңтүстік шығыстан – солтүстік батысқа қарап ұшқан ірі метеориттің
жерге қиғаш (көлбеу) құлау салдарынан пайда болғандығын анықтады. Ойпаттың диаметрі 5-6
шақырым, түбі жайпақ, баурайы көлбеу, тереңдігі 700 метрдей. Метеориттің
диаметрі 200-400 метрге жетеді.
Жаманшың
атауы туралы аңыз көп. Ол жерге өсімдікте шықпай, жәндіктерде жолай
алмағандықтан жұрт Жаманшың деп атап кеткен. Жаугершілік жылдары қуғын-сүргінге
ұшырағандар осында келіп паналаған, құрсанып келген қуғыншылар таба алмаған.
1960 жылдары осы Жаманшыңда құпия әскери бөлімше тұрған. Алып машиналар,
қару-жарақтар, оқ-дәрілер, тіпті әскери ұшақтар қонатын болған. Жаманшың
аумағынан табылған тектиттер ТМД елдері территориясында бірінші рет тек біздің
Ақтөбе облысынан ғана табылып отыр. Бұрынғы замандарда адамдар бұл заттан түрлі
бұйымдар жасағаны да зерттеушілерге мәлім. Ал герцог Эденбург осы тектиттерден
моншақ тізіп, корольге сыйға тартқан.
